DİVAN ŞAİRLERİ

13. YÜZYIL

HOCA DEHHANİ

• 13. yüzyılda yaşamıştır.

• İlk divan şairidir.

• Tasavvufun hâkim olduğu bir dönemde ilk kez din dışı konuları işleyen şairimizdir.

• Divanı yoktur.

• Eseri:

• Selçuklu Şehnamesi (mesnevi)

MEVLANA

• 13. yüzyıl tasavvuf şairidir.

• Eserlerini Farsçayla keleme almıştır.

• Her zaman aruz veznini kullanmıştır.

• Yunus Emre’yle birlikte Anadolu’nun en önemli iki mutasav­vıf şairinden biridir.

• İnsan sevgisini, hoşgörüyü öne çıkran bir anlayışla ele aldığı eserleriyle evrensel bir şairdir.

• Mevlevi tarikatının kurucusu olan oğlu Sultan Veled de ünlü bir şairdir.

• Eserleri:

• Mesnevi (26 bin beyit)

• Divan-ı Kebir (Gazelleri ve rubaileri)

• Fihi Ma-Fih

• Mecalis-i Seb’a (Yedi Vaaz)

• Mektubat

SULTAN VELED

• Mevlana’nın oğlu ve Mevlevilik tarikatının kurucusudur.

• Eserleri:

• Dîvân

• İbtidâ-nâme

• Rebâb-nâme

• İntihâ-nâme

• Ma’arif

AHMET FAKİH

• Hoca Ahmed Fakîh veya Sultan Hoca Fakîh adları ile de tanınan sanatçının yaşamı hakkındaki bilgilerde belirsizlik vardır.

• En önemli eseri Çarhname’dir.

• Eserleri:

• Çarhname

• Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe

ŞEYYAD HAMZA

• 13. yüzyılda Anadolu Selçukluları döneminde yaşamış; yazdığı dini-tasavvufi şiirleriyle Ahmed Fakih’i izlemiştir.

• Yusuf u Züleyha adlı mesnevinin yazarıdır.

• Eseri:

• Yusuf u Züleyha

14. YÜZYIL

AHMEDİ

• 14. yüzyıl divan şairidir.

• “Divan” sahibi olan ilk şairimizdir.

• Eserlerinde sade bir dil kullanmıştır.

• Eserlerinde Oğuz Türkçesinin özellikleri görülür.

• Cemşid ü Hurşit, İran kökenli bir aşk mesnevisidir.

• Eserleri:

• Cemşid ü Hurşit (mesnevi)

• İskendername (mesnevi)

• Divan

AŞIK PAŞA

• Asıl adı Ali olan Âşık Paşa, mutassavıf bir şairdir.

• Selçuklu sarayında Farsçanın konuşulduğu bir dönemde Türkçeyi savunmuştur.

• Eserleri:

• Garibnâme

• Fakrnâme

• Hikâye

• Vasf-ı Hâl

KADI BURHANEDDİN

• 14. yüzyıl divan şairidir.

• Tuyuğlarıyla ünlüdür.

• Sivas’ta beylik de yapan şair, bir savaşta esir düşerek ölmüştür.

• Şiirlerinde dünya zevklerini konu edinmiştir.

• Eseri:

• Divan

NESİMİ

• 14. yüzyıl divan şairidir.

• Azeri sahası şairlerindendir.

• Tasavvuftan etkilenmiştir.

• Sade bir dille, halka ulaşmaya çalışmıştır.

• İnancı nedeniyle derisi yüzdürülerek öldürülmüştür.

• Eseri:

• Divan

GÜLŞEHRİ

• 14. yüzyıl divan şairidir.

• Tasavvufu konu edinmiştir.

• “Kuşların konuşması” anlamına gelen “Mantıku’t Tayr” adlı tasavvufi alegorik mesnevisinde Kaf Dağı’na ulaşmak isteyen kuşların Hz. Süleyman’ın kuşu olan Hüthüt’ün ön­derliğinde yaptıkları yolculuğu anlatır.

• Eserleri:

• Mantıku’t Tayr (Farsçadan çevrilmiş, alegorik, tasavvufi bir mesnevi)

• Felekname

HOCA MESUT

• 14. yüzyılda yaşamış divan şairidir.

• Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.

• Eserleri:

• Süheyl ü Nevbahar

• Ferhengnâme-i Sadî

15.YÜZYIL

ŞEYHİ

• 15. yüzyılın en güçlü divan şairidir.

• Tasavvuftan etkilenmiştir.

• Harname adlı 126 beyitlik sembolik mesnevisiyle tanın­mıştır.

• Bir fabl olan Hamame’de şair, bir eşekten hareketle tasav­vufi ve toplumsal bir hiciv örneği vermiştir.

• Eserleri:

• Harname (mesnevi)

• Hüsrev ü Şirin (Farsçadan çeviri, mesnevi)

• Divan

AHMET PAŞA

• 15. yüzyıl şairidir.

• Bu yüzyılın Şeyhi’den sonraki en güçlü divan şairidir.

• Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır.

• 16. yüzyıl şairleri üzerinde etkili olmuştur.

• “Kerem Kasidesi”yle oldukça sevilmiştir.

• Eseri:

• Divan

NECATİ BEY

• 15. yüzyıl divan şairidir.

• Mahallileşme akımını başlatmıştır.

• Şiirlerinde atasözlerine ve halk söyleyişine yer vermiştir.

• Türkçenin şiir dili olmasına katkıda bulunan şairlerdendir.

• Eseri:

• Divan

SÜLEYMAN ÇELEBİ

• 15. yüzyıl divan şairidir.

• Vesiletü’n Necat (Kurtuluş Vesilesi) adlı mesnevisiyle tanınmış ve sevilmiştir. Günümüzde de sevilen bu mesnevi Hz. Muhammet’in doğumunu anlatır ve “Mevlit” adıyla bilinir.

• Eseri:

• Vesiletü’n Necat (Mevlid)

ALİ ŞİR NEVAİ

• 15. yüzyıl divan şairidir.

• Çağatay edebiyatının önemli temsilcisidir.

• Şairliğinin yanında, düşünür ve devlet adamı kimlikleri de vardır.

• Hamse sahibidir.

• Eserleri:

• Divan (dört tane)

• Muhakemet-ül Lugateyn (Türkçenin Farsçadan üstün olduğu savunulur.)

• Mecalisü’n Nefais (ilk tezkire)

• Mizan’ül Evzan (Aruz vezniyle ilgili teorik bir eser)

16. YÜZYIL

TAŞLICALI YAHYA

• 16. yüzyıl divan şairlerindendir.

• Mesnevileriyle tanınır.

• Hamse sahibidir.

• Eseri:

• Şah u Geda (mesnevi)

BAĞDATLI RUHİ

• 16. yüzyılda yaşamıştır.

• Azeri sahası şairidir.

• Mevlevidir.

• Toplumsal konuları işleyen bir şairdir.

• Divan’ındaki terkib-i bend’iyle tanınır. Üzerine üç yüzden fazla nazire yazılan bu “terkib-i bent”e en güzel nazireyi Ziya Paşa yazmıştır.

• Eseri:

• Divan

FUZULİ

• 16. yüzyıl divan şairidir.

• Bağdat’ta yaşayan şair Azeri sahası Türk edebiyatının temsilcisidir.

• Kerbela’da bir salgın hastalık sonucunda ölmüştür.

• Şiirlerinde üç dili de kullanmıştır: Azeri Türkçesi, Arapça ve Farsça

• Platonik aşkı anlattığı lirik şiirleriyle Türk edebiyatının en büyük gazel ustalarındandır.

• Tasavvufun etkisiyle, beşeri aşkı ilahı aşka ulaşmak için bir basamak olarak değerlendirmiştir; bundan dolayı şiir­lerini acı çekmenin insanı olgunlaştıracağı düşüncesiyle yazmıştır.

• Sevgiliye kavuşmak istemeyen, ayrılığın getirdiği acıdan hoşlanan bir şairdir. Bu düşüncesini “Aşk derdiyle hoşem el çek ilacumdan tabip / Kılma derman kim helakim zehri dermanundadır.” beytiyle anlatmıştır.

• Bilimsiz şiiri temelsiz duvara benzeten şairin şiirlerinde dini-tasavvufi birikimi kadar tıp, kimya, matematik gibi bilimlerdeki birikimi de dikkat çeker.

• Güzel bir naat örneği olan “Su Kasidesi”yle oldukça sevil­miştir.

• Leyla ile Mecnun mesnevisinde Mecnun’un beşeri aşktan ilahı aşka yükselişini anlatır.

• Divan şairlerini de halk şairlerini de etkilemiştir.

• Eserleri:

• Divan (Türkçe, Arapça ve Farsça)

• Leyla ile Mecnun (mesnevi)

• Şikâyetname (Süslü nesir örneğidir. Kanuni’nin ölümünden sonra kendisine verilmeyen maaşı vesilesiyle rüşvetçiliği, sosyal aksaklıkları konu edinen bir mektuptur.)

• Hadikatü’s Süeda (Kerbela olayını anlatır)

• Hadis-i Erbain Tercümesi (Kırk Hadis)

• Risale·i Sıhhat ü Maraz (Sağlıkla ilgili)

• Beng ü Bade

• Enisü’l Kalb

• Rind ü Zahit

• Sakiname

BAKİ

• 16. yüzyıl divan şairlerindendir.

• Sultanü’ş Şuara (Şairler Sultanı) olarak tanınır.

• Divan şiiri Osmanlı sahasında en olgun seviyesine Baki ile yükselmiştir.

• Gazel ustasıdır.

• Din adamı olmakla birlikte, tasavvuftan etkilenmemiş, din dışı konuları ele almış ve somut aşkı anlatmış bir şa­irdir.

• Mahallileşme akımının etkisiyle sade İstanbul Türkçesiyle şiirler yazmış bir öncü isimdir.

• Fuzuli gibi acıları anlatan bir şair değildir; rindane (zevk ve eğlenceye düşkün) bir şairdir.

• Kanuni Sultan Süleyman tarafından korunmuştur.

• Kanuni’nin ölümü üzerine terkib-i bend biçiminde yazdığı, en önemli eseri olan Kanuni Mersiyesi’yle tanınmıştır. Bu mersiye Divan’ında yer almaktadır.

• Mesnevi yazmamıştır.

• En önemli eseri Divan’ı olan şairin, Arapçadan çevirdiği eserleri vardır

• Şiirleri, özellikle Şeyhülislam Yahya ve Nedim üzerinde etkili olmuştur.

• Eserleri:

• Divan

• Fezail-i Cihad (Arapçadan tercüme)

• Fezail-i Mekke (Arapçadan tercüme)

• Hadis-i Erbain Tercümesi

ZATİ

• 16. yüzyılda gazel ve kaside türlerinde eserler veren önemli divan şairlerimizdendir.

• Eserleri:

• Şem ü Pervane, Ahmed ü Mahmud, Ferruhname, Siyer-i Nebi, Fal-i Kur’an, Şehrengiz

HAYALİ

• Heyecan ve hisse çok değer veren bir şairdir.

• Tasavvufi şiirleri olmakla birlikte tasavvufi bir şair değildir.

• Eseri:

• Divan

NEV’İ

• Edebiyatımızda sâde dilli ve samimî duygular bulunduran gazelleri ile tanınmıştır.

• Âşıkane söyleyişi vardır.

• Eserleri:

• Dîvan, Hasb-ı Hâl, Tercüme-i Hadîs-i Erbain

17. YÜZYIL

NEF’İ

• 17. yüzyıl divan şairidir.

• Hiciv şairidir. (Ölümü de hicivleri yüzünden olmuştur)

• Kaside ustasıdır.

• Sebk-i Hindi akımının etkisindedir.

• Dili ağır ve süslüdür.

• Övgüleri, daha çok kendi şairliğine dönüktür. Yani kasideleri fahriye türündedir.

• Eserleri:

• Divan (Farsça ve Türkçe)

• Siham-ı Kaza (Kaza Okları, hicivlerini topladığı kitabı)

NABİ

• 17. yüzyıl divan şairlerindendir.

• Hikemi (öğretici, düşündürücü, felsefi) şiir tarzının en önemli temsilcisidir.

• Düşünceye önem veren toplumcu yönü olan bir şairdir.

• Çağının aksaklıklarını eleştirmiştir.

• Şiirlerinde anlaşılması güç sözcüklere fazla yer vermez. Şeyhü’ş Şuara (Şairlerin Şeyhi) unvanıyla anılır.

• Eserleri:

• Divan (Türkçe ve Farsça)

• Hayriye (Oğlu için yazdığı, didaktik bir mesnevi)

• Hayrabad (mesnevi)

• Tuhfetü’l Harameyn (Gezi yazıları)

• Surname

AZMİZADE HALETİ

• 17. yüzyılda rubaileriyle ün yapmıştır.

• Rubai nazım şeklini edebiyatımızda kullanan en usta şairdir.

• Rubailerini Divan’ında toplamıştır.

• Eserleri:

• Divan

• Sakiname

• Münşeat

NAİLİ

• Gazel tarzına yeni bir söyleyiş, yeni bir tarz, yeni bir hava getirmiştir.

• Sebk-i Hindi tarzının divan edebiyatındaki ilk temsilcisidir.

• Eseri:

• Divan

NEVİZADE ATAİ

• Gazel ve kasidede başarılı olmakla birlikte asıl başarısını ve gücünü mesnevilerinde göstermiştir.

• Dili oldukça ağır ve külfetli olan şairin gazellerinde Fuzûlî, Nev’î ve Bâkî’nin etkileri görülür.

• Hamse sahibidir.

NEŞATİ

• Kasidelerinde Nef’î’nin etkisi görülür.

• Divan edebiyatının Sebk-i Hindî tarzının öncülerindendir.

• Eserleri:

• Dîvân, Hilye, Edirne Şehrengîzi, Şerh-i Müşkilât-ı Urfî

ŞEYHÜLİSLAM YAHYA

• Gazel nazım şeklinde üstat olarak tanınmış, onun bu alandaki başarısı daha sonra Nedim gibi bir şair tarafından bile kabul ve takdir edilmiştir.

• Eseri:

• Divan

18. YÜZYIL

NEDİM

• 18. yüzyıl Divan şairidir.

• Zevk ve eğlence şairidir.

• İstanbul’un gezinti ve eğlence yerlerini şiirlerinde anlattığı için “İstanbul Şairi” olarak anılmaktadır.

• Lale Devri’nin canlı, eğlenceli yaşamını şiirlerine aktarmıştır.

• Dini şiiri yoktur.

• Şarkı nazım şeklindeki eserleriyle sevilmiştir.

• İstanbul Türkçesiyle başarılı gazel, kaside ve şarkılar yaz­mıştır.

• Şiirlerinde halk dilinde yer alan deyim ve sözcükleri kul­lanmıştır.

• Mesnevisi yoktur.

• Mahallileşme akımının etkisiyle hece ölçüsüyle bir “türkü” yazmıştır.

• Eseri:

• Divan

ŞEYH GALİP

• 18. yüzyıl divan şairidir.

• Divan şiirinin son büyük şairidir.

• Mevlevi şeyhidir.

• Sebk-i Hindi akımının temsilcisidir.

• Sembolik, sanatlı ve ağır bir dili vardır.

• Mahallileşme akımından da etkilenmiş, halk söyleyişine yakın dille şiirler de yazmıştır.

• Mahallileşme akımının etkisiyle, heceyle yazdığı bir “şarkı”sı da vardır.

• Eserleri

• Divan

• Hüsn ü Aşk (İlahi aşk uğrunda bir dervişin çekmek zorun­da olduğu çileleri, sembolik bir dille anlattığı bir mesnevidir.)

SÜNBÜLZADE VEHBİ

• Kasidelerinde Nefî’yi, gazellerinde Bâkî ve Nâbî’yi taklit eden şair, daha çok mesnevileriyle tanınmıştır.

• Eserleri:

• Lutfiyye, Tuhfe-i Vehbi, Nuhbe-i Vehbi, Şevkengiz

ENDERUNLU FAZIL

• Mahallileşme ve halka yaklaşma akımının önemli temsilcilerinden sayılır.

• Eserleri:

• Divan, Hubanname, Defter-i Aşk, Çenginame, Zenanname

FITNAT HANIM

• Nazım tekniğine olan hâkimiyeti, ifade kuvveti şiirlerinde kendini gösterir.

• Kaside ve benzeri geniş çerçeveli manzumelerden çok, gazel, kıt’a, rubai gibi küçük hacimli şiirler yazmayı tercih etmiştir.

• Eseri:

• Divan

19. YÜZYIL

ENDERUNLU VASIF

• Nedim’in etkisinde olan sanatçının dili sade, üslubu içten ve doğaldır.

• Mahallileşme akımının bu yüzyıldaki en önemli temsilcisidir.

KEÇECİZADE İZZET MOLLA

• Devrin son üstadı kabul edilir.

• Eserleri:

• Bahar-ı Efkâr, Hazan-ı Asar, Mihnetkeşan, Gülşen-i Aşk